Schoonvader, stiefvader

Clara van Beers

Clara van Beers werd in of kort voor 1568 geboren als dochter van jonker Mathijs van Beers en Margaretha van Merwijck, waarschijnlijk in Beers. Vader Mathijs overleed in de eerste helft van de jaren 1580, moeder Margaretha hertrouwde met … jonker Johan van Steenhuijs. Dat deze jonker Johan van Steenhuijs naast Clara’s stiefvader ook haar schoonvader was, is niet onmogelijk: ze kan natuurlijk getrouwd zijn met een zoon uit een eerder huwelijk van haar stiefvader. Maar daar is in dit geval geen enkel bewijs voor, sterker nog: alles duidt erop dat Clara haar hele leven lang ongehuwd is gebleven.

Juridisch gezien waren vrouwen in de zeventiende eeuw handelingsonbekwaam en vielen zij onder het gezag van een mannelijke voogd of momboir. Voor ongetrouwde vrouwen was dit de vader of een ander mannelijk familielid, voor getrouwde vrouwen de echtgenoot, alleen weduwen hadden over het algemeen een vrijere positie. Wat was de juridische positie van de ongehuwde Clara? Met het overlijden van haar broer Floris, waarschijnlijk in 1625, waren er helemaal geen mannelijke afstammelingen van Clara’s grootvader Cornelis van Beers meer in leven (of zoals het in de hier aangehaalde brief wordt geformuleerd: ter afflijvicheijt van dwelcken Floris van Beers also in de linie des voirs Cornelis van Beers geene mans oiren inden leeven en waeren). De meest voor de hand liggende momboir met een familieband zou dan haar stiefvader zijn. En al noemt ze Johan van Steenhuijs geen stiefvader, toch duidt alles erop dat Clara met mijn schoonvader wel degelijk haar stiefvader bedoelt.

Om nog even op de rechtspositie van Clara terug te komen: in 1626 was Johan van Steenhuijs inmiddels ook overleden. Clara oefende toen, zo’n 58 jaar oud, geheel zelfstandig het patronaatsrecht van het Antoniusaltaar in de kerk van Beers uit, en ondertekende eigenhandig de presentatie van een nieuwe rector voor dat altaar.

Wat zeggen de woordenboeken over schoonvader?

Van Dale geeft voor schoonvader: vader van iemands man of iemands vrouw, behuwdvader. En ook het Middelnederlandsch Woordenboek en het grote Woordenboek der Nederlandsche Taal geven uitsluitend en alleen die betekenis. Van stiefvader als mogelijke tweede betekenis is geen sprake.

Clara van Beers is vooral bekend vanwege haar Album Amicorum, dat tegenwoordig bewaard wordt bij de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag. Daaruit blijkt zonneklaar dat ze de Franse taal beheerste. En in het Frans betekent beau-père zowel schoonvader als stiefvader. Heeft Clara die tweede betekenis van beau-père ook aan de nederlandse equivalent schoonvader gegeven? Of was die tweede betekenis veel wijder verspreid en is die aan de aandacht van de lexicografen ontsnapt?

Schoonvader in de zin van stiefvader: meer voorbeelden

Eén geval van een afwijkende betekenis zegt natuurlijk niet zoveel. Komt de betekenis van stiefvader voor schoonvader vaker voor in Nederlandstalige bronnen? Een speurtocht langs allerlei - grotendeels online beschikbare – bronnenpublicaties bevestigt dit. In deze bijlage heb ik een kleine zestig voorbeelden verzameld, daterend van 1570 tot 1777, uit uiteenlopende delen van het Nederlandse taalgebied. En bijvoorbeeld in de indexen de Utrechtse en Rotterdamse notariële archieven zijn er nog veel meer te vinden.

In behoorlijk wat akten slaat de term schoonvader dus niet op de vader van de echtgenoot/echtgenote. Wat te denken van een jonck meysgen van omtrent elff jaren met haer moeder ende schoonvader? Dat meisje was zeker niet getrouwd, de persoon die als schoonvader wordt aangeduid blijkt haar stiefvader te zijn. In andere gevallen zijn de familierelaties uit andere akten bekend en blijkt hetzelfde: de term schoonvader wordt hier gebruikt voor een stiefvader. Dezelfde conclusie werd overigens al eerder - onafhankelijk van elkaar - getrokken in artikelen in De Navorscher in 1958 en in De Brabantse Leeuw in 1981.

Concluderend kunnen we vaststellen dat de aanduiding schoonvader voor een stiefvader begin zeventiende eeuw in verschillende delen van de Nederlanden in gebruik was. Dat Clara het Frans beheerste heeft waarschijnlijk geen rol gespeeld. Ook haar tijdgenoten die alleen hun moederstaal spraken zullen geen problemen hebben gehad met het gebruik van de term schoonvader voor een stiefvader.

 Bronnen en literatuur

• BHIC, 7051 Parochie H. Lambertus te Beers, inv.nr. 162
• A.J. Bodemeijer, ‘Schoonvader = stiefvader’, De Brabantse Leeuw 30 (1981) 33-34
• Th.G.A. Bos, ‘De benaming “schoonvader” en “schoonmoeder” voor “stiefvader” en “stiefmoeder”’, De Navorscher 97 (1958) 100-102