Rampjaar 1672 - Kwartiersarchief Peelland [2]: Leger in aantocht

Struinen door de regio

Anno 1672 heeft de Franse koning  zijn leger laten marcheren door een gedeelte van Peelland. Oorlogjournaals zijn in het kwartiersarchief niet direct aangetroffen, maar soms duikt een blad op dat er wel een beetje op lijkt. Een groot peloton trok verwoestend rond tot schrik van alle bewoners van de dorpen. Eerst moest het kwartier Maasland het ontgelden. Daarna arriveerde men in het dorp Schijndel om uiteindelijk een kampement op te slaan te Boxtel in kwartier Oisterwijk. Een derde legeronderdeel, dat onder bevel stond van de Graaf van Chamilly, streek neer in Cromvoirt bij Vught. 

In juli 1672 wordt maarschalk Du Turenne gesignaleerd, die o.a. kampeerde in de omgeving van Berlicum Middelrode en Schijndel.

“Den 28e julij” heeft de Graaf van Chamilly met een vrij groot leger zijn tenten opgeslagen rondom Sint-Oedenrode en is daags daarna doorgemarcheerd richting Heeze en Leende.

In diezelfde julimaand werd Boxtel nog ’n keer opgeschrikt, terwijl rond hetzelfde tijdstip Helmond het moest ontgelden waar een groep van ruim 600 ruiters kwam. Die dag moet het volgens dat bericht gruwelijk geregend hebben, maar dat ruitervolk slaagde er toch in veel graan en andere veldvruchten soldaat te maken, terwijl ze tegelijkertijd naast brandhout ook ander hout sloopten om hun tenten extra te verstevigen en hun paardenstallen te stutten! 

Op de 2e augustus arriveert daar de Marquis de Beautré met een groot getal voetsoldaten en paardenvolk, met veel wagens en  paarden, die hun heil zochten in Helmond en deels in Mierlo.

Enige dagen later was het de Prins van Oranje zelf die met een grote macht voor de poorten van Helmond arriveerde om van daaruit door te marcheren richting Frankrijk.

De 7e augustus zijn de “Duc de Vitrij  ende den Graaf van St. Aben” met een aanzienlijke troepenmacht Helmond gepasseerd en Aarle Rixtel aangedaan, om uiteindelijk neer te strijken op het heidegebied rond Cocx, een hertgang grenzend aan Erp en Gemert nabij de huidige Cocxse hoeve en Cocxse brug. Daar zijn ze gebleven tot het einde van die maand.

Maarschalk du Turenne heeft het zelfs 23 dagen weten vol te houden in Aarle Rixtel en Beek en Donk en vertrok pas, tot zeer grote opluchting van de inwoners, op 1 september. Betekende wel dat veel vruchten, granen en stro van de bodem waren verdwenen en de bevolking zag tot haar afschuw dat een groot aantal huizen platgebrand waren, veel houtgewassen met de grond gelijk waren gemaakt en koeien en schapen waren geconsumeerd of meegenomen.

De ellende was echter nog niet voorbij want op de 2e september kwam weer een bataljon aan gemarcheerd onder leiding van de Markies de la Fenillèe die een onderdeel van het staatse leger aanvoerde en dwars door de Peel trok langs Someren, Asten, Lierop, Bakel, Helmond, Beek en Donk. Tenslotte streek het ook neer op het heidegebied rond Cocx, kennelijk een geliefde locatie voor een kampement. 

Tot overmaat van ramp bracht al passerend dat soldatenvolk de nodige ziektekiemen over en steeg in de regio de oversterfte. Het was een waar "desaster" waardoor de beter gesitueerden tot het inzicht kwamen dat het verstandig was om hun parochie en hun huizen snel te verlaten op zoek naar betere oorden. Een verlaten streek was het gevolg.

In november was het nog ’n keer raak. Onder commando van baron de Monta die in het heidegebieden tussen Erp, Veghel en Sint-Oedenrode zijn tenten opsloeg. In het laatste dorp werden veel huizen platgebrand en de beide kerken zijn beroofd. Na al dat militair geweld in de herfst van 1672 trok De Monta zich terug in Asten.

Naast al die militaire activiteiten in het veld hadden de dorpen ook nog te maken met inkwartieringen waaraan in een van de volgende verhalen aandacht zal worden besteed. 

Een emotioneel rekest

Om de emotie echt te kunnen ‘proeven’ laat ik de oorspronkelijke versie volgen. Lees je liever een 'vertaling naar modern Nederlands, klik dan hier.

“Geven oitmoedelick te kennen de arme, gantsch bedroeffde, bedorve ende ellendige ingesetenen des quartiers van Peelandt dat hen dese oirloge meer ende overvloediger heeft getreft als andere, mits alle doortochten van Tongeren, Mazeijck, Cranendonck ende de Grave door hen quartier vallen ende sulcx de inlogeringe subject zijn, hebbende verscheijde legers  op haren hals gehadt ende moeten onderhouden gelijck noch dagelijcx met sware partijen der vijanden ende troupen van desen Staet, alles is en voort gans wordt bedorven en utgeteert, soodanich dat noch voor menschen off vee nauwelijcx ietwes overich is, hebbende de vijanden hen arme supplianten van peirden beesten ende schaepen berooft en t’gene noch gebleven zoude mogen wesen, sien zij dagelijcx van pure honger en gebreck met droevige oigen vergaan, zulcx dat henne landen blijven ledich en ongecultiveert leggen, die dan dadelick wederkeiren tot heije vruchten tot onwerdeerlijcke schade, wordende daerenboven noch met swaere executien, verbranden van huijsen, wechhalen van verscheyde principaelste ingesetenen , t’plunderen van kercken, capellen ende huijsen, leverantien ende onophoudelycke pretensien der vijanden, vermits die midden int quartier op Cranendonck hen onthouden gequelt ende soo utgeput, dat zij noch op particuliere gemeentens oft corporael credit eenige penningen tot voldoeninge hender schulden, ende de comptoiren van haere Ho: Mo:  connen op intresse crygen selffs niet ten laste vant gantsche quartier; daer bij compt, dat de beste en voor desen welgestelde ingesetenen alles bij geset hebbend, gedwongen zijn utten quartiere te retireeren ende veel aensienlicke plaetsen desperaet staen om alles te verlaten ende elders ruste te zoecken, zijnde veele tot zulcke armoede vervallen, dat sij voor haer ende henne kinderen, omme den hongerigen buijck te vullen den spoelingh ende draft van coorn brandewijn ut noodt tot spijse gebruijcken off om broot gaen bidden, wordende noch dagelijcx tot voldoeninge der verpondingen gemeene middelen en geestelijcke rentmeesters met swaere ende costelicke executien bedwongen, sulcx dat zij ten lesten alles zullen moeten verlaten, waerdoor soo een voor desen aensienelicke lantschap tot een woestijne staet te veranderen, en menigte van treffelijcke familien ten gronde geruijneert te worden, gelijck de geenen U: Ed: Mo: gecommitteerde lest op de verpachtinge tot ’s-Hertogenbossche geweest zijnde ons verthoont en naer informatie dat den supplianten quartier boven anderen is bedorven ende indien U: Ed: Mo: haer niet gelieve t’ontfermen, dat alles verlooren ende verlaten worden."

Bronnen

Archief Kwartier van Peelland, inv.nr. 25 dd. scan 170 folio 171;
Idem, inv.nr. 157 folio 1 e.v.

Lees ook

Meer weten over het Rampjaar 1672 in het Kwartier van Peelland?

Lees alle verhalen